Akt nadania praw miejskich
Zamieszczone przez eryk | Kategorie Publicystyka
Bawiliśmy się niedawno na zabawie w Dniu Łaskarzewa, tradycyjnie odbywającej się w sierpniu, bo jak mówi nasza miejscowa tradycja, prawa miejskie otrzymał Łaskarzew właśnie w sierpniu 1418 roku. Jednak ta data to nie tylko legenda – można ją znaleźć na odpisie aktu nadania praw miejskich, który mamy przyjemność przedstawić w tym artykule.
Dokument ten znalazł się w Łaskarzewie kilka lat temu za sprawą pani mgr Marii Hunikowskiej, która usiłowała zainteresować nim ówczesne władze miejskie. Ostatecznie jednak odpis oryginału łacińskiego i jego przekład na jęz. polski trafiły „do szuflady”.
Tekst, przewieziony przez p. Marię, pochodzi z księgi: „Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski”. Kodeks wydany został w Poznaniu w roku 1908. Redaktorem był prof. Franciszek Piekosiński. Tom V Kodeksu zawiera odpisy dokumentów wielkopolskich z XV wieku, prace nad zbieraniem i porządkowaniem materiałów prof. Piekosiński rozpoczął w 1901 roku i prowadził aż do swojej śmierci w roku 1906. Aktualnie prawo do dysponowania publikacją posiada Biblioteka Kórnicka PAN.
Metryka Aktu Nadania Praw Miejskich
Jak pisał Józef Łukaszewicz: Wieś biskupią Korczyczewo wyniósł Władysław Jagiełło w roku 1418 na prośby Andrzeja Laskarego Gosławickiego, ówczesnego biskupa poznańskiego, do rzędu miast i od nazwiska biskupa nazwał Łaskarzewem. Kościół parochialny w tem miejscu założył zapewne biskup Andrzej Gosławicki, z tem wszystkiem pierwsza o nim wzmianka w archiwum konsystorskiem w Poznaniu jest dopiero pod rokiem 1474.
(cytat z: „Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 3” 1863)
Poniżej łaciński tekst aktu, ze stron 272-273 „Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolski”:
Dokument Nr 285
Wladislaus II. rex Poloniae Andreae episcopo Posnaniensi de villa Korciczewo civitatem Laskarzewo iure Magdeburgensi locandi
dat potestatem.
In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Quia tunc multis errorum et dubiorum dispendiis prudenter occurrimus, dum gesta etatis nostre litterarum apicibus et fidedignorum testimonio perhennamus, proinde nos Wladislaus Dei gracia rex Polonie, necnon terrarum Cracouie, Sandomirie, Syradie, Lancicie, Lithuanieque princeps supremus, Pomeranie, Russieque dominus et heres, significamus, quibus(s) tenore presentium, quibus expedit, presentibus et futuris, presentium noticiam habituris, quomodo volentes bona ecclesie Poznaniensis et episcopatum ipsius in vsus reducere meliores, fructusque et prouentus dilatare et augmentare, vt sub felici nostro regimine vtilia incrementa se sentiant recepisse, ad instantes deuotasque petitiones reuerendi in Christo patris, domini Andree Dei gratia episcopi Poznaniensis, sincere nobis dilecti, ciuitatem de villa sua Korcziczewo dicta, in terra et districtu Radomiensi, prope metas Mazouie sita, erigendam et locandam indulsimus et tenore presentium indulgemus, quam Laskarzewo1) volumus nuncupari. Quequidem ciuitas Laskarzewo, vt hominum multitudine eo cicius valeat habundare, ipsam de iure Polonico in ius Theutonicum, quod Maydeburgense dicitur, transferimus perpetuo duraturum: remouentes ibidem omnia iura Polonicalia, modos et consuetudines vniuersas, que ipsum ius Theutonicum plerumque consueuerunt et sunt solita perturbare. Eximimus insuper, absoluimus et perpetuo liberamus omnes et singulos aduocatum, ciues, thabernatores et quosuis dicte ciuitatis incolas ab omni iurisditione et potestate omnium regni nostri palatinorum, castellanorum, capitaneorum, iudicum, subiudicum et quorumuis officialium et ministerialium eorundem, vt coram ipsis aut ipsorum aliquo pro causis tam magnis, quam paruis, puta furti, incendij, sanguinis, homicidij, membrorum mutilationis alijsque excessibus citati minime respondebunt nec aliquas penas soluere teneantur; sed dicte ciuitatis ciues et incole coram aduocato, qui pro tempore fuerit, aduocatus uero coram prenominato domino episcopo uel successoribus suis, siue eius deputato, aut coram nobis uel iudicio nostro generali, dum tamen per nostram litteram, nostro sigillo sigillatam euocatus fuerit et citatus, et hoc si in reddenda iustitia negligens fuerit et remissus, tunc non aliter, quam suo iure Theutonico Maydeburgensi predicto de se querulantibus respondere sit astrictus. In causis autem criminalibus et capitalibus superius expressis, memorate ciuitatis aduocato in metis et greniciis iudicandi, sentenciandi, puniendi, corrigendi, decollandi, suspendendi, plectendi et condempnandi plenam damus et omnimodam tenore presentium concedimus facultatem, prout hoc ipsum ius Theutonicum in omnibus suis punctis, sententiis, conditionibus, articulis et clausulis postulat et requirit: iuribus tamen nostris regalibus in omnibus semper saluis. Et vt prefata ciutas Laskarzowo possit meliorem recipere conditionem, forum annuale et septimanale perpetuo statuimus celebrandum: annuale forum semel in anno quolibet, dumtamen sine preiudicio aliarum nostrarum ciuitatum eidem adiacentium, fuerit assumptum et electum; septimanale singulis diebus sabbatis obseruetur in eadem. Concedentes omnibus et singulis mercatoribus et alijs cuiuscumque status aut conditionis hominibus, predictum forum septimanale et annuale frequentandi plenam et omnimodam facultatem in dicta ciuitate Laskarzowo secure et libere exercendi, vt ualeant atque possint res suas et bona cuiuscumque generis, valoris uel specieij existant, presertim pannos laneos et lineos in staminibus uel in vlnis vendere, emere, commutare et alias iuxta beneplacitum eorum ipsas et ipsa contractare, prout ipsis melius et vtilius videbitur expedire. Inhibemus insuper omnibus et singulis capitaneis, burgrabiis, tenutariis, procuratoribus, nobilibus, terrigenis, theloneatoribus et quibusuis officialibus et subditis nostris, ne ad huiusmodi foralia annualia semel in anno et septimanalia singulis diebus sabbatis venientes aut venire volentes, circa emptionem, venditionem et commutationem quarumlibet rerum et bonorum aliqualiter presumant molestare vel impedire, aut hanc nostre concessionis et libertatis gratiam infringere et perturbare. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Actum Lancicie sabbato proximo ante festum sancti Laurentij martiris gloriosi, anno Domini millesimo quadringentessimo decimo octauo. Presentibus reuerendis in Christo patribus, dominis: Nicolao sancte Gneznensis ecclesie archiepiscopo, Alberto Cracouiensi, regni Polonie cancellario, Iacobo Plocensi, Iohanne Wladislauiensi, Iohanne Chelmensi episcopis et magnifico Cristino castellano Cracouiensi multisque alijs fidedignis. Datum per manus eiusdem domini Alberti episcopi Cracouiensis, regni Polonie cancellarij, nobis sincere dilecti. – Relatio prefati domini Alberti episcopi Cracouiensis, regni Polonie cancellarij.
(na zakładce): Dominicus Bayardus Firmanus sst.
- Dokument pargaminowy, przechowany w archiwum kapituły katedralnej poznańskiej, opatrzony był niegdy jedną pieczęcią, po której pozostał tylko sznurek z różowego, białego i czarnego jedwabiu.
Istnieje jeszcze drugi oryginał tego przywileju, pisany jednak charakterem zapewne włoskim, w naszych kancelaryach zgoła nieużywanym, u którego po pieczęci pozostał tylko sznurek z czarnego i różowego jedwabiu.
Niestety, nie wiemy, kto dokonał tłumaczenia na język polski (czy p. Maria Hunikowska – może to wie ktoś z Czytelników?):
Łęczyca, 6 sierpnia 1418
Władysław II, król Polski udziela pozwolenia Andrzejowi Biskupowi Poznańskiemu z miejscowości Korciczewo na założenie miasta Łaskarzewo na prawie magdeburskim.
W Imię Pańskie amen. Na wiecznej rzeczy pamiątkę. Ponieważ wtedy roztropnie zapobiegliśmy licznym szkodom wynikającym z błędów i wątpliwości, dopóki jeszcze wydarzenia naszego czasu ostrzem pism i świadectwem poręczycieli przywołujemy, zatem My, Władysław z łaski Bożej Król Polski, a także najwyższy książę Ziem Krakowa, Sandomierza, Syradii, Łęczycy, Litwy, pan i dziedzic Pomorza, Rusi oznajmiamy im na podstawie przedłożonego dokumentu, dla których jest rzeczą przydatną – którzy mają mieć obecnie i w przyszłości świadomość i wyobrażenie teraźniejszości, chcąc w jakiś sposób dobra Kościoła poznańskiego i jego biskupstwa do lepszego używania sprowadzić oraz chcąc owoce i dochody poszerzać i powiększać, aby pod naszym szczęśliwym kierownictwem czuli, że otrzymali korzystny wzrost, a wobec aktualnych i pokornych próśb czcigodnego w Chrystusie ojcu, Pana Andrzeja z łaski Bożej Biskupa Poznańskiego, szczerze nam umiłowanego, zezwoliliśmy na erygowanie i założenie miasta ze swojej posiadłości zwanej Korciczewo, na ziemi i w powiecie radomskim, w pobliżu Mazowii położonej – pozwalamy na podstawie przedłożonego pisma – które chcemy nazwać Łaskarzewo.
To miasto Łaskarzewo, by z powodu liczby mieszkańców tym szybciej nabrało znaczenia, na mocy prawa polskiego, pod prawo niemieckie, które zwie się magdeburskim przenosimy, uchylając przy tym wszystkie prawa polskiego przepisy i powszechne zwyczaje, które samo prawo germańskie w większości ma w zwyczaju i mogłyby zamącić obyczaje. Ponadto uwalniamy, rozwiązujemy i unieważniamy wszystkich i poszczególnych wójtów, obywateli, rzemieślników i samych mieszkańców wymienionego miasta od wszelkiej jurysdykcji i władzy ze strony królestwa naszego wszystkich wojewodów, kasztelanów naszego państwa, starostów, sędziów, podsędków i jakichkolwiek oficjałów i tego rodzaju urzędników, aby wobec nich lub któregoś z nich w sprawach tak małych jak i wielkich np. kradzieży, pożaru, zabójstwa, okaleczenia członków i innych występków wymienieni nie odpowiadali i nie byli zobowiązani ponosić kary. Lecz obywatele i mieszkańcy wymienionego miasta wobec wójta, który w danym czasie będzie przez pana biskupa lub jego sukcesorów, lub jego deputatów, albo wobec nas, albo wobec naszego sądu generalnego, dopóki jednak przez nasz dokument naszą pieczęcią opieczętowany zostanie powołany i wskazany, a jeśli będzie gwałtowny w wymierzaniu sprawiedliwości i zostanie odwołany, wtedy nie inaczej niż na mocy swojego prawa zwanego magdeburskim, niech będzie zobowiązany odpowiadać oskarżającym go.
W sprawach zaś przestępczych i dotyczących życia, wyżej wymienionych, wspomnianemu miastu dajemy pełną i wszechstronną możliwość w dziedzinie osadzania, aresztowania, karania, upominania, ścinania i wieszania, dawania cięg i skazywania na mocy przedłożonego pisma, jak samo prawo we wszystkich swoich punktach, orzeczeniach, warunkach, artykułach i klauzulach domaga się i żąda: we wszystkich zaś naszych prawach królewskich zawsze nienaruszonych. I aby wymienione miasto Łaskarzewo mogło otrzymać lepszą kondycję, jarmarki roczne i tygodniowy na stałe ustanawiamy do odwiedzania: rynek raz w roku w jakimś dniu, jednak bez orzeczenia innych naszych miast przylegających do niego, będzie obierany i wybierany, tygodniowy niech będzie czynny w poszczególne dni sobotnie. Dając wszystkim i poszczególnym kupcom i innym tego stanu lub zawodu ludziom pełną i powszechną możliwość uczęszczania na wymieniony tygodniowy i roczny targ we wspomnianym mieście Łaskarzewo i możliwość bezpiecznego i swobodnego handlowania, aby mając możliwość i mogąc niech wystawiają swoje rzeczy i dobra jakiegokolwiek rodzaju, wartości lub gatunku: przede wszystkim materiały wełniane w tkaninach całych lub częściach do sprzedania, kupowania, wymieniania i inne podobne według ich upodobania, które wydają się lepiej i korzystniej sprowadzać. Zabraniamy ponadto wszystkim i poszczególnym starostom, burgrabiom, dzierżawcom, prokuratorom , ziemianom i innym oficjałom i naszym poddanym, aby do tego rodzaju rocznych sprawowanych raz w roku i tygodniowych w poszczególne soboty przychodząc lub chcąc przyjść, co do kupna, sprzedaży lub wymiany jakichkolwiek rzeczy lub dóbr nie odważali się w jakiś sposób naprzykrzać lub przeszkadzać, albo tę łaskę wolności z naszego przyznania łamać. Do którego to pieczęci naszej wyciśnięciem jest to poświadczone.
Stało się to w Łęczycy, w sobotę najbliższą przed świętem świętego Wawrzyńca męczennika, w roku Pańskim 1418, w obecności czcigodnych w Chrystusie ojców, panów: Mikołaja [Trąby – przyp. RT] Świętego Kościoła Gnieźnieńskiego Arcybiskupa, Alberta [tj. Wojciecha Jastrzębca – przyp. RT] Biskupa Krakowskiego, Królestwa Polskiego Kanclerza, Jakuba Biskupa Płockiego, Jana Biskupa Włocławskiego, Jana Biskupa Chełmskiego i najszlachetniejszego Krystyna Kasztelana Krakowskiego i innych licznych wiernych. Wystawiono na ręce tego samego Pana Alberta [Wojciecha] Biskupa Krakowskiego, Kanclerza Królestwa Polskiego nam szczególnie umiłowanego.
Z relacji wymienionego wyżej pana Alberta [Wojciecha] Biskupa Krakowskiego, Kanclerza Królestwa Polskiego.
Nadanie praw miejskich Łaskarzewowi i ulokowanie miasta na prawym brzegu Promnika spowodowało wieloletni spór między biskupstwami krakowskim i poznańskim. Spór ten wynikł z powodu utraty wpływów z podatków przez biskupów krakowskich – Łaskarzew znalazł się pod jurysdykcją biskupów poznańskich (a Gorczycewo leżało na lewym brzegu Promnika na ziemi sandomierskiej). Temat ten wymaga jednak zebrania większej liczby informacji i materiałów źródłowych, czym postaramy się niebawem zająć.
W drugiej części naszego artykułu, przybliżymy ponadto Państwu sylwetki trzech osób, związanych bezpośrednio z nadaniem praw miejskich Łaskarzewowi. Są to: Mikołaj Trąba – arcybiskup gnieźnieński, Wojciech Jastrzębiec – arcybiskup krakowski oraz Andrzej Laskary Gosławicki – biskup poznański i fundator Łaskarzewa.
Opracował: Eryk Laskowski, współpraca Henryk Dąbrowski, Remigiusz Trzaskowski
Tagi: Historia
