Lekcje historii: ks. Stanisław Brzóska
Zamieszczone przez eryk | Kategorie Publicystyka
Kontynuujemy cykl „Lekcje historii”. Tym razem przybliżę postać ks. generała Stanisława Brzóski, ostatniego dowódcy Powstania Styczniowego na Podlasiu. W pierwszy piątek marca, prelekcję o nim wygłosił ks. proboszcz Edmund Szarek.
Ks. Brzóska urodził się 30 grudnia 1832 r. w Dokudowie na terenie powiatu Biała Podlaska (podczas zaborów była to gubernia podlaska), jako syn Marcelego Brzóski i Karoliny z Enchajtów. Pochodził z rodziny o długiej , szlacheckiej genealogi, wywodzącej się ze wsi Rzwienie (Rzewnie) na Mazowszu. Pierwotnie nazwisko rodowe brzmiało Brzoska.
Po urodzeniu Stanisława Brzoskowie zamieszkali w folwarku Sławacinek pod Białą, gdzie jego ojciec, Marceli Brzóska, wykonywał obowiązki ekonoma. Stanisław został ochrzczony w farze św. Anny w Białej Podlaskiej. Wykształceniem domowym i edukacją chłopca zajmowała się matka. Stanisław kontynuował naukę w gimnazjum w Białej Podlaskiej (Szkoła Powiatowa Bialska) – w szkole o dużych tradycjach, gdzie w różnych okresach kształcili się tak wybitni Polacy, jak Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Naruszewicz czy Józef Ignacy Kraszewski.
W 1851 r. Stanisław Brzóska rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Św. Włodzimierza w Kijowie. Jednak odezwało się w nim powołanie kapłańskie i po 2,5 roku przerwał naukę i powrócił na Podlasie. Wstąpił do seminarium diecezjalnego w Janowie Podlaskim. Jesienią 1854 r został klerykiem.
Ks. Brzóska otrzymał święcenia w uroczystość św. Jakuba Apostoła, 25 lipca 1858 r. Pierwszą parafia ks. Brzóski był Sokołów Podlaski. Jako wikary zwrócił na siebie uwagę jako utalentowany kaznodzieja, wygłaszając niepodległościowe kazania.
W kwietniu 1860 r. ks. Brzóska został przeniesiony do parafii w Łukowie. W listopadzie 1861 r. został aresztowany przez władze rosyjskie. Przyczyną było skrytykowanie przez ks. Brzóskę w kazaniu niewłaściwego zachowanie oficerów strzeleckiego pułku piechoty kwaterującego w Łukowie. Początkowo skazano go na dwa lata twierdzy, wyrok został złagodzony do 1 roku, a ostatecznie – w wyniku interwencji władz kościelnych – wiosną 1862 r. ks. Stanisław powrócił do Łukowa.
Przygotowania i wybuch powstania
W sierpniu 1862 r. do Łukowa przyjechał ks. Adam Słotwiński, z którym ks. Brzóska szybko się zaprzyjaźnił. Obydwaj przyłączyli się do ruchu czerwonych, czyli konspiracyjnej organizacji młodych radykałów działającej na terenie zaboru rosyjskiego. Jesienią 1862 r. ks. Brzóska został konspiracyjnym naczelnikiem miasta Łukowa, a ks. Słotwiński naczelnikiem powiatu.
Od początku Powstania Styczniowego ks. Stanisław Brzóska należał do powstańczych oddziałów zbrojnych. Wieczorem 22 stycznia 1863, sformowany przez niego oddział – razem z powstańczym wojskiem Gustawa Zakrzewskiego – uderzył na stacjonujących w Łukowie Rosjan. Początkowo odniesiono sukces, jednak z uwagi na nadejście posiłków rosyjskich, powstańcy musieli się wycofać (zabierając jednak wśród łupów 100 karabinów i dużo prochu).
Po ataku powstańców na Łuków ks. Brzóska udał się do zgrupowania pułkownika Walentego Lewandowskiego, będącego wojskowym naczelnikiem województwa. Brał udział w walkach w lutym i marcu 1863 r. Podczas jednej z wypraw, mającej udzielić wsparcia powstańcom z oddziału Lelewela, ks. Brzóska został ciężko ranny.
Rekonwalescencja trwała do czerwca 1863 r. Wtedy to ks. Brzóska otrzymał nominację na Naczelnego Kapelana Wojsk Powstańczych, w randze generała i ponownie włączył się do walki.
Jeden z dowódców – Krysiński – mianował księdza dowódcą stuosobowego oddziału kawalerii. Brzóska walczył m.in. pod Wyrykami, Urszulinem i Sławatyczami. W lipcu połączonym siłom polskim udało się rozbić Rosjan pod Domaczewem. Jednak pod koniec miesiąca pod Łączną, w lasach parczewskich powstańcy ponieśli sromotną klęskę. Krysiński z oddziałem wymknął się pościgowi i po raz kolejny rozgromił wojska rosyjskie. Do zbrojnego starcia doszło też pod Fajsławicami 24 sierpnia. Po bitwie Brzóska rozchorował się na tyfus i wycofał się z walki.
Ostatnie walki
W grudniu 1863 r. z pomocą adiutanta Wilczyńskiego ksiądz generał odtworzył na nowo zbrojny oddział. Trudności z aprowizacją i stały nacisk wojsk rosyjskich zmusiły Brzóskę do podzielenia grupy. W kwietniu 1864 r. przenieśli się w lasy jackie i nękali wojska zaborcze aż do września 1864 r. Wtedy z Brzóską przebywało zaledwie 30 partyzantów, którzy zrobili w z nim wypad w lasy seroczyńskie, koło Wodyni. W listopadzie zadecydowano ostatecznie o opuszczeniu schronienia koło Łukowa. Oddział stopniał do 10 osób i korzystał z pomocy mieszkańców sokołowskiego.
W styczniu i lutym 1865 r. Brzóska ukrywał się już tylko w towarzystwie Wilczyńskiego. W kwietniu 1865 roku – w wyniku zdrady – został schwytany. Był ostatnim walczącym dowódcą powstańczym na Podlasiu i po jego zatrzymaniu władze zaborcze mogły ogłosić koniec rebelii. Śledztwo w Cytadeli Warszawskiej trwało ponad dwa tygodnie. Polowy sąd wojenny wydał 19 maja wyroki śmierci. 25 maja 1865 r. na rynku w Sokołowie na oczach tłumnie zgromadzonych i lamentujących mieszkańców miasta moskale powiesili księdza Stanisława Brzóskę i jego adiutanta Franciszka Wilczyńskiego.
Po śmierci Stanisława Brzóski przetrwała legenda bohaterskiego księdza. W Sokołowie i okolicy osoba ks. Brzóski do dziś otaczana jest szczególną czcią i szacunkiem. Pamięta się o jego poświęceniu i walce o wolność ojczyzny.
W 1919 r biskup Przeździecki wystąpił z inicjatywą budowy pomnika ku czci Brzóski a w 1922 r. zawiązał się komitet. Pomnik powstańczego przywódcy i kapelana odsłonięto w 1925 r. w Sokołowie, w 60. rocznicę stracenia Brzóski i Wilczyńskiego. W 1940 r. Niemcy zniszczyli pomnik, zabierając z niego odlane z brązu: orła i wieniec. Po wojnie, w 1954 r. mieszkańcy ufundowali ponownie tablicę z brązu. W 1984 r. umieszczono odlew orła ważący blisko ćwierć tony, a rok później zamontowano na obelisku wieniec. W 1987 r. z inicjatywy mieszkańców wzniesiono również pomnik w Krasnodębach Sypytkach, w miejscu schwytania Brzóski. Umieszczono na nim napis: „Gdy pamięć ludzka ginie dalej mówią kamienie”.
Opracowanie: Eryk Laskowski
Wykorzystano informacje z artykułu: „Stanisław Brzóska bohater powstania styczniowego”, Dariusz Kosieradzki, Sokołów Podlaski 2010.
[al2fb_like_button]
Tagi: Historia
